یادداشت ویژه خوزپرس درباره انتخابات و شایعات فضای مجازی: مریم سبحانی فرد
انتخابات یکی از مهم ترین رویدادهای سیاسی جامعه است که با توجه به اهمیت و حساسیت آن، غالبا انتشار اخبار و مطالب در این زمینه با چالش های مختلفی همراه است. انتشار شایعات سیاسی و انتخاباتی از جمله این چالش هاست که هر چه به زمان برگزاری انتخابات نزدیک تر می شویم، شدت و حدت بیشتری به خود می گیرد.
از آن جهت که زندگی اجتماعی بشر بر مبنای ارتباطات انسانی نهادینه شده است و بدون ارتباطات پیشرفت زندگی و توسعه پایدار ممکن نیست، لذا ارتباطات یک ضرورت اجتناب ناپذیر به شمار می رود اما در دنیای کنونی با وجود دسترسی سهل کاربران به ابزار نوین ارتباطی و ظهور شبکه های اجتماعی، ارتباطات شکل جدیدی را به خود گرفته است. در این شرایط با گسترش ارتباطات و سرعت بالای تبادل اطلاعات در فضای مجازی و همچنین شبکه های پیام رسان موبایلی، کاربران با یکی از مهم ترین چالش های فضای مجازی به نام پدیده شایعه رو به رو هستند.
اگرچه شایعه یک پدیده تازه متولد شده در حوزه ارتباطات انسانی نیست ولی به واسطه سرعت بالای انتشار اخبار و اطلاعات در فضای مجازی و گستردگی ارتباطات(به لحاظ تعداد کاربران فعال اینترنتی)، با چالش تعدد بازنشر آن در این فضا رو به رو هستیم و با نزدیک شدن به موعد انتخابات در کشور می بایست در درجه اول به عنوان یک شهروند آگاه، با تشخیص شایعات انتخاباتی به خصوص در فضای مجازی از انتشار هرگونه اخبار نامعتبر جلوگیری کنیم؛ عرصه انتخابات و توجه به این موضوع مهم می تواند عرصه تمرین فرهنگ مسئولیت پذیری اجتماعی هر شهروند در فضای مجازی باشد.
معمولا از ماه ها پیش از آغاز رسمی انتخابات و مرحله ثبت نام نامزدها، بروز شایعات آغاز می شود و تا بعد از انتخابات نیز بازار آن داغ است که اغلب شایعات با موضوع کاندیداتوری اشخاص، تایید یا رد صلاحیت، آغاز تبلیغات افراد پیش اعلام رسمی انتخابات، ائتلاف یا انتساب برخی افراد به جناح ها و گروه های سیاسی، اعلام پیروزی یک کاندید در انتخابات پیش از اعلام نتایج قطعی و … ایجاد می شوند. در فضای مجازی نیز به لحاظ داشتن ویژگی شکل گیری سریع ارتباطات در گستره ای فراتر از مرزهای جغرافیایی خاص، ایجاد و بازنشر شایعات بسیار زیاد است. به همین دلیل پرداختن به مقوله جلوگیری از بروز گسترده شایعات انتخاباتی در فضای مجازی باید در کنار دیگر موضوعات مرتبط با مبحث انتخابات از هم اکنون دغدغه مسئولان و کاربران اینترنتی باشد.
سرعت بالای تبادل اطلاعات در فضای مجازی اهمیت برخورداری کاربران اینترنتی از قدرت تشخیص شایعات را افزایش می دهد که راهکار اساسی و مهم در این زمینه بهره مندی کاربران از دانش و مهارت های سواد رسانه ای است؛ کاربر اینترنتی با داشتن مهارت های سواد رسانه ای قادر خواهد بود علاوه بر کسب قدرت تحلیل اطلاعات و کارکرد رسانه ها، انتخابی آگاهانه در تولید پیام در فضای مجازی داشته باشد. داشتن درک صحیحی از مفهوم سواد رسانه ای و برخورداری از مهارت های سواد رسانه ای، هر کاربر فضای مجازی را در برابر شایعه مقاوم می سازد. لذا بازار داغ شایعات در زمان انتخابات که معضلی مهم است را می توان با به کارگیری این راهکار اساسی در سطح گسترده و اشاعه الگوهای مناسب رفتاری در فضای مجازی کنترل کرد و آتش این چالش را به شیوه ای مناسب مهار ساخت.
شناخت پیام و کارکرد رسانه ها و تفکیک و تمایز آن ها از یکدیگر قوه تشخیص اطلاعات معتبر از نامعتبر و ترفندهای رسانه ای در نحوه نقل و به تصویر کشیدن رویدادها که به ایجاد شایعات و گمانه رنی های گسترده در فضای مجازی می انجامد را تقویت می کند. لذا آن دسته از کاربران اینترنتی که به طور گسترده اخبار انتخابات را پیگیری می کنند می بایست با کسب دانش و مهارت های سواد رسانه ای این توانایی را داشته باشند تا در دام شایعه سازان گرفتار نشوند.
البته از نقش نهادهای رسمی ارائه اخبار انتخاباتی در پیشگیری از بروز شایعات در زمان انتخابات نباید غافل شد. پاسخگویی به موقع این نهادها، معرفی گسترده مجرایی معتبر برای ارائه این اطلاعات و در اختیار گذاشتن خوراک خبری کافی به خبرگزاری ها و رسانه های معتبر کمک شایانی در جلوگیری از ایجاد شایعات انتخاباتی خواهد داشت.
شاید ساده ترین راه تشخیص شایعه توجه به “منبع” انتشار خبر موردنظر باشد. باید بدانیم که پیش از انتشار هرگونه اطلاعات و خبر انتخاباتی ضروری است از معتبر بودن یا نبودن منبع انتشار آن آگاه شد و نباید به انتشار هر مطلبی در فضای مجازی دست زد. کار ساده ای که یک کاربر در این شرایط می تواند انجام دهد این است که با اندکی جستجو اطلاعات در اینترنت بی شک به ماهیت معتبر بودن پیام پی خواهد برد.
اغلب اطلاعات در فضای مجازی به صورت متنی منتشر می شود اما بعضا با انتشار اطلاعات در قالب تصویر و فیلم مواجه می شویم که دستکاری و یا تصویربرداری از زاویه ای خاص موجب برداشت های متفاوت کاربران فضای مجازی از محتوای آن و ایجاد شایعه می شود که لازم است در انتشار این اخبار نیز تامل کرد.
در فصل انتخابات به دلیل حساسیت شرایط و اهمیت موضوع، کاربران اینترنتی با حجم بالای اطلاعات مختلف در فضای مجازی و همچنین سرعت زیاد انتقال این اطلاعات رو به روست که می توانند با انجام چند اقدام ساده در تشخیص شایعات انتخاباتی رفتار مناسبی از خود نشان دهند؛ باید توجه داشت جبران آسیبی که انتشار شایعات سیاسی وارد می کند دشوار بوده و شاید امکان پذیر هم نباشد چرا که ممکن است اعتبار، حیثیت و آبروی افراد هدف قرار بگیرد. لذا می توان با افزایش آگاهی خود زنجیره بازنشر شایعات در فضای مجازی را متوقف کرد.
